Od kilku dni mam nową przyjaciółkę.
Żona nie ma nic przeciwko, bo to jej stara znajoma – już kilka lat temu
opowiadała mi co ciekawsze kwiatki z jej przeszłości. Nie sądziłem jednak
wtedy, że sam tak dokładnie poznam ją i jej rozrodzoną rodzinę, tak cenioną w
Polsce. Przedstawiam wam Magdusię, a dokładniej Magdalenę Samozwaniec z domu Kossak. Tak, ta znana pisarka to córka
i wnuczka polskich mistrzów pędzla – Wojciecha i Juliusza Kossaków.
 |
| Wojciech Kossak, Portret córek artysty, Marii i Magdaleny, 1911 |
Dlaczego właśnie teraz zabrałem się
za jej wspomnienia zawarte w książce Maria
i Magdalena? Otóż szukam inspiracji. Inspiracji galicyjskimi losami,
perypetiami różnych osobistości, motywów, zabawnych zdarzeń, a także marzeń i
aspiracji ludzi tamtego okresu. Wszystko po to by tworzone przez nas
scenariusze…
Ach tak, nie wiecie jeszcze?! Nasze
stowarzyszenie – Pospolite Ruszenie
Szlachty Ziemi Krakowskiej – po raz kolejny będzie realizowało duży projekt
edukacyjny, który bazuje na larpach
historycznych. Tak przy okazji, ostatnio przeczytałem oświadczenie Rady
Języka Polskiego, że ów skrót piszemy już „po polskiemu”, bez zbędnego
wyżywania się na CAPS LOCKU. A owe larpy to świetne połączenie gry
symulacyjnej, dramy szkolnej i ciągle popularnych gier RPG. W 2012 r. zrealizowaliśmy
Projekt
DEMOkracja, który bez zbędnej skromności, udał nam się wyśmienicie!
Tegoroczny projekt – Galicyjskie
losy – będzie poświęcony oczywiście pierwszej wojnie światowej, a szerzej
społeczeństwu Galicji przed, w trakcie i po wojnie. Uczniowie – będą to
krakowscy licealiści – wcielą się w role poddanych najjaśniejszego pana. Klasa
na kilka godzin zamieni się w krakowski salonik inteligenckiej rodziny, do
której przyjeżdżają krewniacy i przyjaciele – cała plejada galicyjskich typów.
Dyskusji, intryg, interesów i błazeństwa będzie co nie miara, nie obędzie się
też bez poważnych decyzji, wszak w Sarajewie padły już pierwsze strzały. Projekt
będzie realizowany dzięki wsparciu udzielonemu przez Małopolski Instytut Kultury.
Do projektu jeszcze wrócimy nieraz.
Wróćmy do wspomnień Magdusi, która snuje panoramę losów swoich krewnych, a
zwłaszcza jej siostry Lilki [Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, znacie ją
maturzyści, nie?], na tle przemijającej epoki. Najpierw Fin de siècle, potem
gwałtowne lata wojny, a na koniec XX lecie międzywojenne. Mnie oczywiście najbardziej interesują
anegdotki i refleksje na temat krakowskiego światka, którego spokój mącony jest
tylko przez takie dusze jak Wyspiański
czy Przybyszewski, a na miano skandalu zasługuje odsłonięta kostka panny X.
 |
| Magdalena Samozwaniec, Maria i Magdalena |
Może kilka wyjątków, drobniutkich
epizodzików:
Zakopane w roku 1916 widziało też bardzo dziwną podróż poślubną
dwudziestoletniej Lilki [siostry autorki] z Władysławem de Janota Bzowskim,
pięknym ułanem z armii austriackiej (…). W podróż poślubną postanowili pojechać
do Zakopanego. Ponieważ pociągi były zajęte wojennymi transportami, poproszono
Tatkę [Wojciecha Kossaka] o auto:
- Ja mojego wozu bez siebie nie dam – odparł Wojciech kategorycznie –
Będę musiał z wami pojechać.
- To świetnie Tatku – zawołała Lilka
- Ależ, mój Wojteczku – zaoponowała Mama – przecież nie ma sensu, abyś
jechał z nimi w podróż poślubną!
- A cóż to szkodzi… - Wojciech podkręcił wąsa i spojrzał na młodszą
córkę, na którą nikt w tym dniu nie zwracał uwagi – Tylko jest jedna rzecz –
dodał po chwili – że ja bez Magdusi nigdzie się nie ruszę. Albo weźmiemy Madzię,
albo radź ta sobie, jak chce ta, ja się nie myślę nudzić przez cała drogę.
Bzowski spojrzał na teścia z niesmakiem. W jego zacnej szlacheckiej
rodzinie taka rzecz byłaby nie do pomyślenia. Jakżeż to państwo młodzi mają jechać
w podróż poślubną w asyście całej rodziny młodej żony? Może jeszcze i teściową zechcą
zabrać!
- To najlepiej nie jedźmy nigdzie – rzekł z godnością.
- Dlaczego? – wykrzyknęła Lilka – To świetny pomysł, aby i Madzia
jechała, będzie nam o wiele weselej.
Wszyscy czworo więc, z szoferem Jankiem Mazankiem na piątego, mieli
wyruszyć w podróż poślubną nazajutrz rano.
Madzia, wsiadając do samochodu, z żalem spojrzała na stojąca na stopniach
Mamę.
- Weźmy i mamę! – zawołała – Mamidło doskonale się zmieści.
- Naturalnie – dorzuciła młoda żona – Nie ma powodu, aby Mamidło
zostawało w domu, skoro wszyscy jadą.
- W takim razie ja nie jadę - odparł
młody mąż wychodząc z auta.
- Jedźcie, jedźcie! To nie miałoby sensu, abym jeszcze i aj z wami
jechała. W imię Ojca i Syna, i Ducha – zrobiła nad nimi znak krzyża i zniknęła w
drzwiach domu.
„Ona jedna z nich wszystkich, co ma trochę taktu” – pomyślał na pewno
ułan wsiadając do wozu.
O Bzowskim Kossakówna wspomina jeszcze
kilkukrotnie. Nie był to udany towar na męża i bodajże w 1918 roku Lilka
zakończyła przygodę ze swoim pierwszym z trzech mężów. Wróćmy jednak do
przedwojennej epoki i rzućmy okiem na krakowski Zwierzyniec, gdzie z Kossakówki w kierunku błoń, pędzą dwa
młode panniska:
Panny na rowerach to był jednak w Krakowie evenement i shocking. U wylotu
Błoń, koło ohydnej żelaznej bramy, która tam wówczas stała pod torem kolejowym,
dziewczynki jadąc na rowerze, spotykały zazwyczaj starszego, chudego mężczyznę,
który zabiegał im drogę i wygrażał laską. „Bezwstydnice” – darł się – „ja wam
dam! Przyjdzie na was kara boska, zobaczycie!” – Dziewczynki oczywiście nic
sobie z tego nie robiły i nawet starały się na niego najeżdżać. Dziwna ta
figura w czarnym tużurku i czarnym kapeluszu istniała długie lata i znikła wraz
z wieloma kuriozami Krakowa.
Ale nie tylko „straszny dziadunio” prześladował młode rowerzystki. Goniły
je chmary młodocianych łobuzów, którzy nagle zatrzymywali im w pędzie tylnie
koło, co musiało spowodować momentalną katastrofę. Lepiej wychowani wołali za
nimi: „Panna! Koło się kręci” albo: „Panienko! Majtki widać!” – przez Błonia
maszerowały także oddziały żołnierzy, którzy starali się zatrzymać młode
rowerzystki, prosząc je o całusa. Toteż gdy się miały zbliżać do tak romantycznie
nastrojonych wojaków, mądrala Lilka wydawała rozkaz, który brzmiał: „Madzia,
wykrzyw się, zrób się szkaradna!” – I obie z wykrzywionymi paskudnie buziakami
spokojnie przejeżdżały koło owego niebezpieczeństwa. Ścigał je tylko
przeraźliwy odór, nazywany przez dziewczynki perfumami „Milles pieds”, tak odrażający,
że trzeba było chować nosy w chusteczki.
Czyżby to nasz dumny i dzielny 13
pułk tak ochoczo zarywał do Kossakówien?
Córki polityką się nie zajmowały, tatko był patriotą ale po swojemu - wszak witał się nawet z Franciszkiem Józefem. Jedyną "walczącą" bojowniczką o Polskę była Matka - Maria z domu Kisielnicka. Otóż jej niechęć do Austriaków była tak wielka, że gdy Kossakówkę nawiedził w celu sportretowania się, sam arcyksiążę Karol Stefan z Żywca, uparte Mamidło przesiedziało schowane w toalecie!
 |
| Wojciech Kossak, Arcyksiążę Karol Stefan Habsburg z Żywca, 1911 |
Wszystkim galicyjsko nastawionym
czytelnikom naszego bloga polecam Marię i Magdalenę. Lektura to
wyborowa lecz niestety tylko kilkusetstronicowa. A zaraz potem warto sięgnąć po
wspomnienia wybitnego ojca, Wojciecha, który pozostawił po sobie równie udany
tomik. Co ciekawe jest on pięknie ilustrowany 72-szkicami malarza. Za owe
wspomnienia – chyba z zazdrości – obraził się na Kossaka jego wieloletni
przyjaciel, Jacek Malczewski. Po Marii
i Wojciechu czeka mnie jeszcze lektura kolejnego członka rodziny – Zofii Kossak-Szczuckiej. Za jej Pożogę.
Wspomnienia z Wołynia 1917-1919 zabiorę się niebawem, gdy będziemy przygotować
scenariusz do III etapu projektu Galicyjskie losy.
 |
| Kossakówka - dom Wojciecha Kossaka przy Placu Juliusza Kossaka 4 w Krakowie |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz