Egzercyrki lekcja 1 – postawa, zwroty głowy, obroty i postawy ciała

Egzercyrki lekcja 1:

postawa, zwroty głowy, obroty i postawy ciała

            Zaczynamy naszą przygodę z egzercyrką, czyli musztrą żołnierza armii austro-węgierskiej. Już na wstępie uwagę przykuwa to dziwne słowo – egzercyrka. Specyficzny język, niezrozumiałe dla laika zwroty są częścią tzw. mowy koszarowej (Kasernsprache). Był to sposób mówienia c. k. żołnierzy, gdzie słowa niemieckie łączono z wyrażeniami w językach narodowych. Wszak w naddunajskiej monarchii mówiło się co najmniej jedenastoma językami! Językiem używanym w armii był niemiecki, zarówno jako język służbowy (Dienstsprache), jak również rozkazodawstwa (Kommandosprache). Korpus oficerski musiał stale się nim posługiwać, natomiast wielu podoficerów i żołnierzy znało go w niewielkim stopniu albo wcale. Dlatego istniały pomocnicze tzw. języki pułkowe (Regimentssprache), którymi mówiło większość żołnierzy w danym pułku i który był znany oficerom tej jednostki. I tak, w naszej „13”, gdzie ponad 80% stanowili Polacy, językiem pułkowym był język polski. Jednak, pomimo tego, każdy żołnierz musiał się nauczyć kilkudziesięciu komend, prostych zdań oraz terminów w języku niemieckim. Z wymową tego języka było różnie, dlatego często słowa niemieckie były spolszczane i tworzono nowe wyrażenia. I tak niemiecki termin Exerzieren oznaczający ćwiczenia wojskowe, musztrę stał się „egzercyrką”, a  Gewehr (karabin) – „gwerem”. Odtąd ta „mowa koszarowa” będzie stale towarzyszyć nam w naszym wyszkoleniu c. k. żołnierza.

            Podstawą tego szkolenia jest „Exerzierreglement für k. u. k. Fusstruppen” (1903) w skróconym tłumaczeniu na język polski, wydanym przez Mariana Ritter von Jasińskiego we Lwowie w 1904 r. pod tytułem „Regulamin egzercyrki dla piechoty”. Przeważnie jako objaśnienia ćwiczeń wojskowych podajemy dosłowne cytaty z tego regulaminu i ilustrujemy je naszym wykonaniem c. k. musztry.

I.                   Postawa

            Żołnierz stoi prosto i swobodnie. Podpiętki są w linii równej tak blisko siebie, jak pozwala budowa ciała. Szpice stóp równomiernie na długość stopy własnej na zewnątrz rozsunąć a kolana wyprężyć – ale nie sztywnie. Gdy postawa stóp jest dobra, to i postawa tułowia i barków będzie dobra. Brzucha nie wciągać ani nie podawać naprzód; tułów podnieść swobodnie i nieco się pochylić naprzód; barki trzymać naturalnie, nie podnosić ich do góry; łopatki podać o tyle w tył, aby się pierś uwydatniła. Ręce zwisają swobodnie, dłonią do uda zwrócone; kciuk na szwie pantalonów; palce lekko zwarte i naturalnie zgięte. Głowa prosto; broda nie podana naprzód; twarz i wzrok naprzód zwrócony. Ciężar ciała spoczywa na środku (stóp) podeszw.

            Żołnierz szybko przybiera tę postawę przepisową na komendę: Habt – ACHT! (uważajcie).

            Na komendę: RUHT! (odpocznijcie) stoi żołnierz swobodnie, nie rusza jednak podpiętka lewego; nie śmie rozmawiać.

II.                Zwroty głowy

            Na komendę: Rechts (Links) – SCHAAT! (patrz w prawo, lewo) zwraca żołnierz, nie przekręcając barków, głowę i wzrok o tyle na prawo (lewo), że oko lewe (prawe) będzie w środkowej linii ciała. Gdy się wita przełożonego (Empfang), to na ową komendę zwraca się głowę i wzrok ku przełożonemu. Na komendę: Habt – ACHT! zwraca się głowę prosto a wzrok naprzód.

III.             Obroty ciała

            Obroty ciała na miejscu wykonuje się na podpiętku tej strony, w którą rozkazano obrót a brzuścem (Fussballen) drugiej nogi opiera się tylko o ziemię i przysuwa się tę nogę szybko do tamtej.

            Na komendę: Rechts (Links) – UM! (na prawo, lewo obróćcie się) obraca się żołnierz o tyle na prawo (lewo), że twarz będzie tam, gdzie przed obrotem było ramię prawe (lewe).

          Aby wrócić do postawy pierwotnej po obrocie całym, komenderuje się: Links (Rechts) – FRONT! (na lewo, prawo do frontu).

            Na komendę: Halb – RECHTS (LINKS)! (pół obrotu na prawo, lewo) wykonuje się tylko połowę obrotu powyżej opisanego.

             Aby wrócić do postawy pierwotnej po połowie obrotu, komenderuje się: Grad – AUS! (do frontu dawnego).

            Na komendę: Kehrt – EUCH! (obróćcie się w tył) obraca się żołnierz o tyle na lewo, że twarzą będzie zwrócony tam, gdzie przed obrotem były plecy.

            Aby wrócić do postawy pierwotnej, po pełnym obrocie w tył, komenderuje się: Rückwärts – FRONT!

IV.             Postawy ciała

            Na komendę: KNIET! (klęknijcie) robi żołnierz „halb rechts”, stawia gwer kolbą obok prawej stopy, cofa nogę prawą i tułów, opiera kolano prawe o ziemię. Przedudzie lewe stoi pionowo na ziemi, prawy szpic stopy oparty o ziemię; dłoń lewa z palcami zwartymi leży na wypukłości kolana; ręka prawa obejmuje gwer powyżej aufzacu i trzyma prostopadle. Głowa i wzrok naprzód zwrócone.

            Na komendę: NIEDER! (połóżcie się) spuszcza się żołnierz szybko na kolano prawe, a potem podając rękę lewą naprzód, kładzie się na pierś i na brzuch nieco ukośnie na prawo, na ziemię. Równocześnie kładzie się gwer, nie dotykając mindunkiem ziemi, lufą (oberszaftem) na lewo, lekko tak na ramieniu lewym (dolnym), że aufzac przyjdzie na to ramię. Ręka prawa trzyma gwer w szaftmuldach. Głowa i wzrok naprzód zwrócone. Podczas leżenia nie należy żądać jednakowego położenia ciała.

            „Kniet” używa się tylko na czas krótki. Nieraz wypadnie komenderować: SETZEN! (siadajcie), po czym każdy siada jak mu wygodnie, ale trzyma gwer tak, by nie uszkodził sąsiadów.

            Na komendę: AUF! wstaje się szybko i stawia gwer „beim Fuss”.

A oto kilka trudniejszych terminów:

aufzac – niem. Aufsatz – celownik; część karabinu wraz z muszką stanowiąca jego przyrząd celowniczy (celownik mechaniczny).  

mindunk (mindunkiem) – niem. Mündung – wylot lufy.

oberszaft (oberszafcie) – niem. Oberschaft – górna część łoża karabinowego – drewnianej okładziny lufy.

szaftmuldy (w szaftmuldach) – niem. Schaftmulde – żłobki chwytowe w łożu karabinu.

Literatura:

Karabiny piechoty, cz. 1: Mannlicher M. 95 i M. 90. Repetytorium dla żołnierzy i podoficerów, oprac. Jaślin, wyd. 2, Warszawa, 1919

Nowakowski T., Armia Austro-Węgierska 1908-1918, Warszawa, 1992

Regulamin egzercyrki dla piechoty. Exerzierreglement für k. u. k. Fusstruppen 1903, oprac. M. Ritter v. Jasiński, Lwów, 1904, s. 8-12

Suchobrzeska E., Zur Geschichte der polnischen Militärsprache in der Habsburgermonarchie, Diplomarbeit, Universität Wien, 2009

 C.D.N.

Inf. Mateusz Białowiejski